Το βασικό πρόβλημα μιας κοσμοθεωρίας είναι το πρόβλημα της σχέσης της νόησης με
το Είναι, του πνεύματος με τη φύση. Ποιο είναι το πρωτεύον, το πρωταρχικό :
η φύση (το Είναι, η ύλη), ή το πνεύμα (το λογικό, η συνείδηση, η ιδέα);
Μ’ άλλα λόγια, ποιο προηγείται από το άλλο: η ύλη προηγείται από τη συνείδηση ή αν-
τίθετα, η συνείδηση προηγείται από την ύλη; Το Είναι, η ύλη καθορίζει τη σκέψη, τη συνείδηση ή αντίθετα;
Όλα τα φαινόμενα με τα οποία έχουμε να κάνουμε κατατάσσονται είτε στα υλικά, δη-
λαδή σε κείνα που υπάρχουν έξω από τη συνείδησή μας (όπως είναι τα αντικείμενα και
τα προτσές του εξωτερικού κόσμου), είτε στα πνευματικά, τα ιδεατά, δηλαδή σε εκείνα
που υπάρχουν μονάχα στη συνείδησή μας (όπως είναι τα συναισθήματά μας, οι σκέψεις
μας κλπ.). Υλικό και πνευματικό είναι έννοιες πλατύτατες που περιλαμβάνουν καθετί
που υπάρχει στον κόσμο. Γι' αυτό, κάθε κοσμοθεωρία ξεκινάει υποχρεωτικά από τη μια
ή την άλλη απάντηση στο πρόβλημα της σχέσης ανάμεσα στο υλικό και το πνευματικό.
Το πρόβλημα αυτό ήταν πάντα και παραμένειτο κύριο πρόβλημα κατά την επεξεργασία
μιας κοσμοθεωρίας.
Ανάλογα με τη λύση του βασικού προβλήματος οι φιλοσοφικές θεωρίες χωρί-ζονται σε δύο βασικές κατευθύνσεις: στον υλισμό και τον ιδεαλισμό.
Οι φιλόσοφοι που παραδέχονται ότι η ύλη είναι το πρωτεύον, λέγονται υλιστές. Οι φιλό-σοφοι αυτοί θεωρούν πως το γύρω μας κόσμο δεν τον δημιούργησε κανείς, πως η φύση
υπάρχει αιώνια. Οι υλιστές εξηγούν τον κόσμο ξεκινώντας από αυτόν τον ίδιο, χωρίς να προσφεύγουν σε τίποτε υπερφυσικές δυνάμεις που τάχα βρίσκονται έξω από τον κόσμο. Αντίθετα οι ιδεαλιστές θεωρούν αρχή των πάντων τη νόηση ή το «πνεύμα». Οι ιδεαλισ-
τές ισχυρίζονται πως το πνεύμα υπήρχε πριν από τη φύση και ανεξάρτητα από αυτήν.
Όπως και η θρησκεία έτσι και ο ιδεαλισμός παραδέχεται κατά τον ένα ή τον άλλο τρόπο
τη δημιουργία του κόσμου, αρνείται την αιωνιότητα της ύλης και υποστηρίζει πως η φύ-
ση είχε τάχα αρχή μέσα στο χρόνο.
Κάθε λίγο-πολύ συνεπής κοσμοθεωρία ξεκινάει υποχρεωτικά από την αποδο-
χή της προτεραιότητας μιας αρχής - είτε της ύλης είτε του πνεύματος.
*Απόσπασμα από το συλλογικό έργο "Οι βασικές αρχές της Μαρξιστικής φιλοσοφίας"
του Ινστιτούτου Φιλοσοφίας της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ
